Τι είναι η δικαστική συμπαράσταση;

Ως δικαστική συμπαράσταση ορίζεται η κατάσταση στην οποία τίθεται -μέσω της δικαστικής οδού- ένα ενήλικο πρόσωπο, το οποίο κρίνεται πως δεν δύναται να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες και να εξυπηρετήσει μόνο του τον εαυτό του, με αποτέλεσμα να χρήζει της συνδρομής ενός άλλου υγιούς προσώπου του οικείου του περιβάλλοντος, για να επιμελείται των ζητημάτων του. Η έννοια του «συμπαραστατούμενου» ουσιαστικά αφορά μία κατηγορία δικαιοπρακτικά ανίκανων προσώπων, που αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχοδιανοητικά ή σωματικά προβλήματα ή χαρακτηριστικά ελαττώματα, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο είτε τα πρόσωπα αυτά είτε τα μέλη της οικογένειάς τους.

1. Ποιους αφορά;

Σύμφωνα με το άρθρο 1666 ΑΚ, σε δικαστική συμπαράσταση τίθεται ενήλικος που, λόγω ψυχικής και διανοητικής διαταραχής (πχ. άνοια, Alzheimer, κλπ.) ή λόγω σωματικής αναπηρίας, αδυνατεί να φροντίζει τις υποθέσεις του εν όλω ή εν μέρει (π.χ. κώφωση, τύφλωση, κινητικά προβλήματα).

Επιπλέον, σε δικαστική συμπαράσταση μπορεί να τεθεί και πρόσωπο που πάσχει από ασωτία (αλόγιστη σπατάλη χρημάτων), τοξικομανία (εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες) ή αλκοολισμό (εξάρτηση από το αλκοόλ), και ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τόσο τον εαυτό του, όσο και μέλη της οικογένειάς του (σύζυγο, τέκνα, γονείς, κλπ.).

2. Ποιος υποβάλλει την αίτηση;

Σύμφωνα με το άρθρο 1667 ΑΚ, η θέση σε δικαστική συμπαράσταση αποφασίζεται από το αρμόδιο Δικαστήριο κατόπιν αίτησης είτε του ίδιου του πάσχοντος ή του συζύγου του, των τέκνων του, των γονέων του ή ακόμα και του εισαγγελέως. [Αίτηση για δικαστική συμπαράσταση μπορούν να υποβάλλουν και συγγενείς που δεν έχουν συγγενική σχέση Α’ βαθμού με τον υπό συμπαράσταση (πχ. αδέλφια, ανίψια, εγγόνια), μέσω του Εισαγγελέα. Οι εν λόγω αιτήσεις κατατίθενται στην γραμματεία της Εισαγγελίας Πρωτοδικών και, αφού εξεταστούν από τον αρμόδιο Εισαγγελέα, μεταβιβάζονται υπηρεσιακώς στη Γραμματεία της Εκουσίας Δικαιοδοσίας.].

Σε περίπτωση σωματικής αναπηρίας, δικαίωμα να υποβάλλει αίτηση έχει μόνο ο παθών. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις δύνανται όλοι οι άνωθεν αναφερόμενοι.

-Όταν τα αδέρφια είναι περισσότερα, μπορούν να υποβάλλουν όλοι αίτηση και στο σώμα αυτής να ορίζεται ο καταλληλότερος ώστε να ασκήσει τα καθήκοντα του δικαστικού συμπαραστάτη.

-Όταν τα αδέρφια είναι μεγάλης ηλικίας ή δεν επιθυμούν ή δε μπορούν να αναλάβουν τον «συμπαραστατούμενο», οφείλουν να κάνουν οι ίδιοι την αίτηση και εν συνεχεία σε αυτή να προτείνουν έτερο δικαστικό συμπαραστάτη (πχ. το τέκνο τους). Στην περίπτωση που κάποιο/α από τα αδέρφια δεν αναφέρονται καθόλου στην αίτηση, οφείλουν με υπεύθυνη δήλωσή τους - με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής τους - να δηλώνουν πως παραιτούνται της διαδικασίας.

3. Ποιος διορίζεται δικαστικός συμπαραστάτης;

Ορίζεται το φυσικό πρόσωπο που έχει προτείνει αυτός τον οποίο αφορά το μέτρο, εφόσον ο τελευταίος έχει συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας του και το προτεινόμενο πρόσωπο κρίνεται κατάλληλο και μπορεί κατά το νόμο να οριστεί.

Δεν μπορεί να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης:

• Αυτός που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.
• Ο ενήλικος για τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης.
• Αυτός που συνδέεται με σχέση εξάρτησης ή με οποιονδήποτε άλλο στενό δεσμό με τη μονάδα ψυχικής υγείας στην οποία ο συμπαραστατούμενος έχει εισαχθεί για θεραπεία ή απλώς διαμένει.

Παράλληλα με το δικαστικό συμπαραστάτη, το Δικαστήριο ορίζει και 3μελές ή 5μελές Εποπτικό Συμβούλιο, τα μέλη του οποίου προτείνονται από εκείνον που ζητά το διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη. Το Εποπτικό Συμβούλιο είναι επιφορτισμένο με την εποπτεία των πράξεων του δικαστικού συμπαραστάτη. Σε περίπτωση διορισμού προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη, το έργο του Εποπτικού Συμβουλίου ασκεί ο Ειρηνοδίκης (άρθρο 1682 ΑΚ).

4. Ποιες είναι οι μορφές της δικαστικής συμπαράστασης;

Ανάλογα με την περίπτωση, το δικαστήριο που υποβάλλει ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση,  δύναται:

α. να τον κηρύξει ανίκανο για όλες ή για ορισμένες δικαιοπραξίες, διότι κρίνει ότι αδυνατεί να ενεργεί γι’ αυτές αυτοπροσώπως (στερητική δικαστική συμπαράσταση, πλήρης ή μερική),

β. να ορίσει ότι για την ισχύ όλων ή ορισμένων δικαιοπραξιών του απαιτείται η Συναίνεση του δικαστικού συμπαράσταση (επικουρική δικαστική συμπαράσταση, πλήρης ή μερική),

γ. να αποφασίσει συνδυασμό των δύο προηγούμενων ρυθμίσεων.

5. Καθήκοντα δικαστικού συμπαραστάτη:

i) Επιμέλεια

ii) Εξώδικη και δικαστική εκπροσώπηση

iii) Διοίκηση της περιουσίας του συμπαραστατούμενου

-Ενέργειες για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια του Εποπτικού Συμβουλίου

(ενδεικτικά):

α) απογραφή της περιουσίας,

β) πληρωμή χρεών,

γ) τοποθέτηση πολύτιμων αντικειμένων σε τράπεζα

-Ενέργειες για τις οποίες απαιτείται άδεια του Εποπτικού Συμβουλίου ενδεικτικά:

α) Η επωφελής τοποθέτηση των χρημάτων του συμπαραστατουμένου.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση που στην περιουσία του συμπαραστατουμένου υπάρχουν ή περιέλθουν κατά τη διάρκεια της συμπαράστασης μετρητά χρήματα, ο δικαστικός συμπαραστάτης οφείλει, χωρίς καθυστέρηση, να χρησιμοποιήσει παραγωγικά ή να τοποθετήσει κατά τρόπο επωφελή (π.χ. τραπεζική κατάθεση, επένδυση σε ακίνητα, κ.α.) το ποσό που απομένει μετά την αφαίρεση της ετήσιας δαπάνης. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η τοποθέτηση των χρημάτων προσδιορίζεται από τον δικαστικό συμπαραστάτη και εγκρίνεται από το εποπτικό συμβούλιο. Αν το τελευταίο αρνείται την έγκριση, τότε αποφασίζει το δικαστήριο (1682 συνδ. 1613 αναλ. ΑΚ).

β) Η μίσθωση ή εκμίσθωση ακινήτων στο όνομα του «-συμπαραστατουμένου (1682 συνδ. 1619 περ. 1 αναλ. ΑΚ).

Η άδεια δίνεται ενόψει συγκεκριμένης πράξης. Σε περίπτωση άρνησης του εποπτικού συμβουλίου να χορηγήσει την άδεια, αποφασίζει το Δικαστήριο (1682 συνδ. 1622 αναλ. ΑΚ).

γ) Η άσκηση εμπράγματης αγωγής για ακίνητο ή άλλη αγωγή με αντικείμενο που λόγω ποσού υπάγεται στην αρμοδιότητα του Πολυμελούς Πρωτοδικείου ή αγωγή που αφορά στην προσωπική κατάσταση.

Η έλλειψη της άδειας εξετάζεται από το δικαστήριο και αυτεπαγγέλτως (1682 συνδ. 1621 αναλ. ΑΚ). Σε περίπτωση άρνησης του εποπτικού συμβουλίου να χορηγήσει την άδεια, αποφασίζει το Δικαστήριο (1682 συνδ. 1622 αναλ. ΑΚ).

δ) Κάθε άλλη πράξη που υπερβαίνει τα όρια της τακτικής διαχείρισης, όπως έχει περιγραφεί ανωτέρω.

-Με άδεια του Δικαστηρίου (αναλογικά με τις διατάξεις για την επιτροπεία ανηλίκου του άρθρου 1624 ΑΚ): διάθεση περιουσίας, πώληση περιουσίας/ακινήτου/τίτλων, παροχή/αποδοχή δανείου, αποποίηση κληρονομίας κλπ.

Αξίζει να υπογραμμισθεί πως ο δικαστικός συμπαραστάτης δεν έχει απεριόριστη εξουσία. Εν αντιθέσει, σε πολλές περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη  η προηγούμενη έγκριση των πράξεων του από το Εποπτικό Συμβούλιο ή το Δικαστήριο. Ο δικαστικός συμπαραστάτης δε μπορεί να ενεργεί χωρίς προηγούμενη άδεια του δικαστηρίου, εφόσον θέλει να προχωρήσει σε ενέργειες που μπορεί να μειώσουν την προσωπική περιουσία του προσώπου για λογαριασμό του οποίου ενεργεί. Σε αντίθετη περίπτωση, τέτοιου είδους ενέργεια θα κριθεί απολύτως άκυρη.

6. Τι είναι η ακούσια νοσηλεία;

Ως ακούσια νοσηλεία ορίζεται η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και παραμονή του για θεραπεία σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Όταν η κατάσταση ενός προσώπου επιβάλλει την ακούσια νοσηλεία του σε μονάδα ψυχικής υγείας, αυτή γίνεται μετά από προηγούμενη άδεια του δικαστηρίου και κατά τις διατάξεις ειδικών νόμων.

 Η ακούσια νοσηλεία διατάσσεται εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:

α) ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή,

β) να μην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του,

γ) η έλλειψη νοσηλείας του να έχει ως συνέπεια την επιδείνωση της κατάστασης της υγείας του, και

δ) η νοσηλεία του να είναι απαραίτητη προκειμένου να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ιδίου ή τρίτου προσώπου (άρθρο 95 παρ. του νόμου  2071/1992)

7. Απαραίτητα δικαιολογητικά έγγραφα:

1. Αντίγραφα των αστυνομικών ταυτοτήτων ή άλλων δημοσίων νομιμοποιητικών εγγράφων (διαβατηρίων ή βιβλιαρίων υγείας) του αιτούντος και των μελών του 3μελούς εποπτικού συμβουλίου.
2. Ιατρικά Έγγραφα, από κρατικό/δημόσιο νοσοκομείο και επικουρικά διάφορα ιατρικά έγγραφα θεραπόντων ιατρών. (Ιατρικές Γνωματεύσεις ή πιστοποιητικά αναπηρίας)
3. Πιστοποιητικό Οικογενειακής Κατάστασης του αιτούντος και του ασθενούς, για να προκύπτει η μεταξύ τους σχέση.
4. Έγγραφο ή απόφαση της Πρόνοιας περί καταβολής (αναπηρικού) επιδόματος ή σύνταξης.
5. Αντίγραφο της Απόφασης αναπηρίας από τον ασφαλιστικό του φορέα, από την οποία να προκύπτει το ποσοστό αναπηρίας ή η ασθένεια.
6. Αντίγραφο του βιβλιαρίου της οικονομικής ενίσχυσης του ασθενή.

Σε περίπτωση που η αίτηση ασκείται μέσω του Εισαγγελέα χρειάζονται επιπλέον:

1. Ληξιαρχικές πράξεις θανόντων προσώπων (γονέων, τέκνων, συζύγου) που θα δικαιούντο να απευθύνουν αίτηση απευθείας στο Δικαστήριο.
2. Υπεύθυνες δηλώσεις, με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής τους, λοιπών αδελφών εν ζωή (ή κάποιου υπερήλικα γονέα) που δηλώνουν ότι δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στην διαδικασία.

Συνοψίζοντας, υπογραμμίζεται ότι το δικαστήριο δεν δεσμεύεται από την αίτηση για υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση, οφείλει όμως κάθε φορά να επιβάλλει στον συμπαραστατούμενο τους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς που απαιτεί το συμφέρον του. Εξάλλου, ο θεσμός της Δικαστικής Συμπαραστάσεως αποσκοπεί στην προστασία των συμφερόντων του αδύναμου-ανήμπορου να υπερασπισθεί τα έννομα συμφέροντά του συμπαραστατούμενου, εξασφαλίζοντας την προστασία της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας του.